KARŞILIKLI ALGILAMALAR
Ulusal Kişiliklere İlişkin Algılamalar

Türk-Yunan ilişkilerinde uzlaşmazlıkların çözümlenememesi genellikle bir kuşku ve güvensizliğin sürmekte oluşuna bağlanmakta ve ilişkilerde yaşanan bu kuşku ve güvensizliklerin giderilmesi durumunda iki ülke arasındaki sorunların da çözümlenebileceği ileri sürülmektedir.

Gerçekten de Türkiye ve Yunanistan arasındaki ilişkilerin bir güvensizlik ve karşılıklı kuşku içerisinde gelişmekte olduğu ve bu kuşku ve güvensizliklerin yöneticiler düzeyinde olduğu gibi genel olarak halklar düzeyinde de sürmekte olduğu söylenebilir. İki ülke arasındaki ilişkilerin tarihsel süreci dikkate alındığında bu kuşku ve güvensizliğin temelinde iki ülkenin etnik/dinsel kimlik arayışları ve kurmaya çalıştıkları ulus devlet anlayışı yatmaktadır. [345] Ulusal bağımsızlık savaşlarının halklar arasındaki ayrımcılığı derinleştirmekte oluşu, Yunan ve Türk halkları açısından da benzer bir sonucu ortaya çıkarmıştır. Yunan halkının ulusal bağımsızlığını kazanması Osmanlı Devleti ve bu devlet içerisindeki egemen unsur olan Türklere karşı sürdürülen kanlı ve uzun savaşımlar sonucunda elde edildiğinden bir anlamda, bu savaşım Yunan ulusal kimliğinin var olma savaşımı niteliğini taşımıştır. Dolayısıyla, Yunan ulusal kimliğinin oluşumu ve benimsenmesi bir Türk karşıtlığı içerisinde gerçekleşmiştir. Bu bağlamda, hem din hem de etnik köken farklılığı halklar arasındaki çıkar çatışmalarını biçimlendirmiştir.

Türk ulusçuluğu açısından da aynı süreçten söz edilebilir. Gerçekten de Türk ulusçuluğu, Osmanlı Devleti'ne saldıran ve Anadolu'yu işgal eden emperyalist devletlere karşı yürütülen savaşımın sonunda ortaya çıkmıştır. Özellikle Yunanlıların İzmir ve çevresini işgal etmeleri Türk halkının işgale karşı yoğun tepki göstermesine neden olmuş ve bu tepki ulusal savaşımın genel karakterini belirlemiştir. Savaşan tarafların başlangıçta İngilizler, Fransızlar, İtalyanlar ve Yunanlılar olmasına karşın, savaşın sonlarına doğru Türklerle Yunanlılar karşı karşıya kalmışlar ve iki taraf da oldukça büyük kayıplara uğramışlardır. Bu savaşım da, Yunan ulusçuluğunda olduğu gibi, bir anlamda, Türk ulusal kimliğinin var olma savaşımı niteliğini taşımıştır. Savaşın Türklerin yenilgisi ile sonuçlanması halinde Anadolu'nun emperyalist devletlerce paylaşılacak olması ve Türklerin bir sömürge halkı durumuna gelecek olması tepkinin kararlılığını belirlemiştir.

Diğer bir açıdan, Türk ve Yunan uluslarının birbirleri hakkındaki imaj ve algılamaları savaş dönemi çatışmacı ilişkileri içerisinde şekillenmekle birlikte iki ülke arasındaki denge ve statülerin saptanmasından sonra boyutsal farklılığa uğramıştır.

Yunanistan ve Türkiye arasında yoğun kitlesel göçlerin yaşanması ve azınlıklar konusunun gündeme gelmesi, ulus devlet bilincini yerleştirmeye çalışan her iki ülkede de önemli sorunlar doğurmuştur. Yunanistan açısından bu sürecin daha güç şartlar altında geçmiş olduğu söylenebilir. "Megali İdea" etkisinde biçimlenen Yunan dış politikasının Anadolu'ya yönelik işgal girişimini Yunan ulusal kamuoyu önünde "kayıp toprakların yeniden kazanılması" olarak nitelendiren Yunanlı yöneticiler, işgalin Yunanistan'ın başarısızlığı ile sonuçlanmasıyla önemli sorunlar yaşamaya başlamışlardır. Yunanistan'ın yenilgiye uğraması, hem Yunan kamuoyunda hem de Anadolu'da yaşayan Yunan/Rum kökenliler arasında derin bir hayal kırıklığı yaşatmıştır. Bu arada savaşın hem ekonomik hem de insan kaynakları bakımından oldukça önemli kayıplara neden olması kamuoyunun yönetimi eleştirmesine yo açmıştır. Özellikle Anadolu'da yaşayan Yunan/Rum kökenlilerin kitlesel göçlerle Yunanistan'a gelmeleri sosyoekonomik  sorunları daha da artırmıştır.

Bir yandan ülkenin savaş nedeniyle bozulan ekonomik yapısının yeniden güçlendirilmesi, diğer yandan da göçlerle gelen insanların yeni yaşamlarına uyum sağlamalarının gerçekleştirilmesinde karşılaşılan güçlükler, iç politika açısından Yunanistan'ın önemli sarsıntılar yaşamasına yol açmıştır. Yunanistan'a göçlerle gelen insanların buradaki yaşamlarından memnun olmamaları ve Anadolu'daki yaşamlarını özlemeleri ve kaybettiklerinden Yunanistan'daki ulusal kamuoyu ve yöneticileri sorumlu tutmaları, beraberinde bir Türk karşıtlığını ortaya çıkarmıştır.

Türk karşıtlığı, bir yandan Yunanlıların Türkler karşısında uğradıkları yenilginin yaratmış olduğu hayal kırıklığı ve eziklik, diğer yandan da savaş sırasında halkın uğramış olduğu kayıplar çerçevesinde değerlendirilmiştir. Savaşlar sırasında yaşanan acı olaylar, hem Yunanistan'da hem de Türkiye'de uzun süre halkın bilincinden silinmemiştir. Gerçekte, bu iki ülkede de benimsenen resmi ideolojinin bir sonucu olarak uygulamaya konulan ulusal tarih anlayışı ve ulusal kimlik oluşumu çabaları, iki halk arasındaki ilişkileri duygusal yönü ile değerlendirmiş ve hem Yunan hem de Türk kimliği bakımından karşılıklı yanlış imaj ve algılamaların işlendiği bir ulusal bütünleşme çabası gözlenmiştir.

Ulusun yüceltilmesi ve devletin ulusal kişiliğinin geniş kitlelere benimsetilmesi çabaları sırasında etkileri günümüzdeki Türk-Yunan uyuşmazlığına ulaşan bir yaklaşımın izlenmiş oluşu halklar arasında kurulacak bir dostluk ve işbirliği girişiminin uzun ömürlü olmasını engellemiştir. Benimsenen ulusçu yaklaşımlar doğrultusunda geniş halk kitlelerine ve gelecek kuşaklara aktarılmaya çalışılan ulusal kimlik ve tarih bilincinin sonucu olarak, temel eğitim sırasında öğretilen bilgiler halkların birbirlerine bakışını olumsuz yönde etkilemiştir. [346]

Özellikle, temel öğretim sırasında genç kuşaklara aktarılmaya çalışılan ulusal kimlik ve tarih bilinci, halkların birbirlerini doğru ve gerçek yönleriyle tanımalarını engelleyecek ve tarafları önyargılara sürükleyecek kimi eksik/yanlış bilgilerle dolu bulunmaktadır.

Ulusal tarih kitapları ve edebiyat içerisinde Türk ve Yunan ulusal kimliklerinin nasıl algılanmakta olduğunu gösteren incelemelerin sınırlı olmasıyla birlikte bu tür ender incelemelerden çıkan sonuca göre hem Yunanistan'da hem de Türkiye'de gelecek kuşaklara ulusal kimlik ve tarihsel bilgi aktarımı sırasında oldukça eksik ve yanlış bilgiler verilmekte olduğu görülmektedir.

H. Millas'ın saptamalarına göre, iki ülkedeki ilkokul kitapları bir temel benzerlik bir de özel ayrım göstermektedir;

"... benzerlik... tarih anlayışlarındadır; Bizim ülke en yücedir, biz haklıyız, komşu değersizdir, ülkemizde hep kıyımlar yapmıştır, ondan sakınmalıyız, elindeki topraklar bizden kaptığı eski vatanımızdır gibi görüş en kısa biçimde özetler bu anlayışı. Ayrım ise iki ulusun tarih içinde geçirdikleri değişik aşamalarda ve ulusal tarih olarak seçtikleri ve geliştirdikleri özel öykülerden doğmaktadır. Yunanistan kendini mirasçısı saydığı Bizans'ın sonunu Türkler'den bilir. Son yılların en önemli olayları da doğal olarak, bu ülke için, 1821-1829 Ulusal Bağımsızlık Savaşı ve Anadolu Savaşı'dır. Bu bakımdan komşusuyla başka bir ilişki içindedir. Osmanlı Devleti tarihinde Bizans önemli yer tutmaz. Zaten Bizans'ın 'Yunanlılığı' da çoklukla yadsınmıştır. 1821 Devrimi koca imparatorluğun içinde bir 'eyalet isyanıdır';... Yunanistan Türkiye tarihinde biraz Balkan Savaşı'nda ve önemli bir biçimde İstiklal Savaşı'nda girmiştir. Bu özel nedenler yüzünden Yunanistan'ın tarihinde Türkiye, Türkiye'nin tarihinde  Yunanistan'dan daha önemli bir yer kaplamaktadır. Ayrım nicelik sorunudur." [347]

Bu anlayışa uygun olarak, verilen eğitim sırasında her iki ülke de kendi ulusunun uygar olduğunu, diğer uluslara karşı uygarlığı temsi ettiğini ileri sürmektedirler. Örneğin Yunanistan, uygarlığının kaynağının 4000 yıllık bir geçmişe sahip olduğunu, Atina ve çevresinde yaratılan uygarlığın Dünya'ya buradan yayıldığını ileri sürmektedir. Bu görüşe göre Büyük İskender Asya'nın derinliklerine yapmış olduğu seferlerle buralara uygarlığı götürmüştür. Bizans döneminde uygarlığın ve Hıristiyanlığın  korunması için barbarlara karşı uzun süreli bir savaşımın verildiği, 1453 yılında İstanbul'un Türkler tarafından alınmasıyla birlikte Yunanlı bilginlerin Avrupa'ya yayılarak Yunan uygarlığını buralara taşımış oldukları ve Rönesans'a yardım ettikleri dile getirilmektedir.[348]

Uygarlık konusunda benzer görüşler, Türk tarih kitapları için de söz konusudur. Türk tarih kitaplarında dile getirildiği şekliyle uygarlık Orta Asya'dan yayılmıştır.

"Orta Asyalı Türkler gittikleri yerlerin Eski Taş Çağı'nı yaşayan halkını, Yeni Taş Çağı'na yükselttiler... Onlara ekip biçmeyi, kilden kapkacak yapmayı, madenlerden yararlanmayı öğrettiler. Kendileri de bu ülkelerde daha çok ilerlediler, büyük şehirler ve güçlü devletler kurdular. Mezopotamya'da, Mısır'da, Anadolu'da, Suriye'de ve Ege Denizi çevresinde önemli medeniyet merkezleri meydana geldi... Orta Asya'da yapılan arkeolojik kazılar ve araştırmalar, dünya'nın en eski medeniyetini Türkler'in meydana getirdiğini ortaya çıkarmıştır." [349]

Diğer yandan, iki ülkede de tarih kitaplarında ulusal kimliğin oluşturulmasında ırksal süreklilik olduğu görüşünden hareket edildiği  söylenebilir. Örneğin;

"Yunanlı ırkı Yunanistan'ın toprakları üstünde üç bin beş yüz yıldır ve ulusal benliğini yitirmeden kök salmıştır.... Yunanistan'a yerleşen yabancılarla yatan Yunanlı kadınların kromozomları üstün (dominant) olduklarından (çünkü kırsal alanda yaşarlarmış) istilacıların dil ve ruh bakımından zamanla Yunanlılaşmışlardır... Irkımızın karanlık yalnızlığında (Türk yönetimi yılları) sığınağımız bakire Atina tanrıçası ve bakire Meryem anaydı." [350]

Türk tarih kitaplarında da benzer yorumlar dile getirilmektedir. Örneğin;

" Bugünkü Yunanistan'ın Hıristiyan ahalisinin damarlarında halitadan ari, hakiki tek damla Helen kanı yoktur... Kendilerine Yunanlı ismini uygun gören bugünkü Arnavut-Slav karışımı millet... cani, hunhar, yağmacı, katil bir toplumdur." [351]

Yunan kitaplarında, Türklere ilişkin yorumlarda, Türklerin ulusal kimliği Moğollara bağlanmakta; sarı ırktan oldukları ileri sürülmektedir.

"Bizans'ı zor duruma getiren başka halk toplulukları Macarlar ve Peçenekler'di. Türkler gibi bunlar da Moğol soyundandır." [352]"Kral Konstantin onurla Konstandinopolis'i savunmaya hazırlandı, ama Termopilles'deki Leonidas gibi o da barbarların eninde sonunda yeneceklerini biliyordu... II. Mehmet, dervişleri aracılığıyla Türk erlerin fanatizmini ve imgelerini kışkırttı; bu dünyada ve gelecek yaşamda zenginlikler için umut verdi. Saldırıda ölürlerse Cennet'te peygamberleriyle karşılaşacaklarını söyledi. Yaşayanlar ise üç gün süreyle kenti yağma edebileceklerdi... Kent alındığında dehşet ve korku izledi; Katliam, yağma, tutsak almalar, yıkım ve başka barbarlıklar yer aldı."  [353]

İstanbul'un alınışı konusunda ise, Türk kitapları oldukça farklı bir yorum getirmektedirler;

"Türkler İstanbul'u aldığı zaman şehirde hiç kimseye ve kimsenin malına dokunulmadı." [354]

İlkokul kitaplarında, Yunanlılar hakkında şunlar yazılıdır;

"İsa'dan önce 1200 yıllarında bir takım barbar kabileler... bugünkü Yunanistan'a girmişlerdir. Bunlar geçtikleri yerleri yakıp yıkmışlar, ele geçirdikleri toprakların eski ahalisini acımaksızın öldürmüşlerdir. Romalılar, adı ve sanı olmayan bu kabilelerin tümüne Grek demişlerdir." [355] "Anadolu'dan buraya göç etmiş bulunan kavimlerle... melezleşmişlerdir. Makedonyalılar, Romalılar, İslavlar ve Arnavutlar'la da karışmışlardır. Böylece Grekler'le bugünkü Yunan milleti arasında, dillerinde ve bazı geleneklerden başka hiçbir ilgi kalmamıştır." [356] 
"Yunanistan... Osmanlı İmparatorluğuna saldırmış (1912-1913), bunun için imparatorluğun en zayıf zamanını seçmiştir. Bu savaş sırasında saldırganlar çok zulüm yapmışlar, Türkleri insafsızca öldürmüşlerdir." [357]

Diğer yandan, Osmanlı dönemindeki kimi uygulamalar Yunan tarih kitaplarında şu şekilde anlatılmaktadır;

"Yabanıl ve uygarlıktan yoksun olan o zamanın Türkler'i her geçtikleri yere yıkım getiriyor, köleleştirilen halka hiçbir hak tanınmıyordu... Türkler şeytanca bir düşünceyle devşirme yöntemini buldular. Bir Türk kurulu 6-15 yaşlarındaki Yunan çocuklarını... acımasızca kapıp alıyordu." [358]

Benzer yorumlar Türk tarih kitaplarında da yapılmaktadır;

"Yunanlılar, kundaktaki çocukları da acımasızca öldürebileceklerini daha o zaman göstermişlerdi."; "Vatanımızda hainler de türemişti. Yerli Rumlar Ege Bölgesi'nde ve Trabzon'da taşkınlıklar yapıyorlardı."; "Yunan ordusu silahsız halkı, kadınları ve çocukları gözünü kırpmadan öldürüyordu, köyler ve şehirler yakılıp yıkılıyordu." [359]

Yunan tarih kitaplarında ise, halk üzerinde uygulanan baskı ve şiddet şu şekilde anlatılmaktadır;

"Sakız katliamı Türkler'in canavarlığını ve Yunan ırkını yok etmeyi amaç edindiklerini göstermiştir." ; "(Anadolu bozgununda) yüzlerce Yunanlı halk Türkler tarafından doğrandı." ; "(Osmanlı döneminde reaya (Türk) efendisine boyun eğmeliydi. Türk mahkemelerinde Yunanlı hakkını bulamıyordu... Türkler okulları yasak etmişti."  [360]

Hem Yunanistan'da hem de Türkiye'de okutulan tarih kitaplarında vurgulanmaya çalışılan olayların, genel doğruları dile getirmekle birlikte tek yanlı bir yaklaşım sergiledikleri, dolayısıyla, bu tür bir yaklaşımın doğruları çarpıttığı görülmektedir.

"Doğruların bütünü söylendiğinde doğruluktan söz edilebilir ancak. Çünkü Yunan ordusu Anadolu'da kıyımlarda bulunurken Yunanistan'da Mustafa Kemal yanlısı aydınlar kurşuna diziliyordu. Hakkını bulamayan yalnız Ortodoks reaya değildi. Müslüman reaya da sömürülüyordu, eziliyordu, hatta bazen Hıristiyan ağalarca. Ve bu doğrular devamlı bir biçimde hasır altı edilmekte. Yunan ve Türk ulusunu bir bütün olarak gösterme çabası vardır. Ya bütünüyle kötü ya da bütünüyle üstün. Gerçeklerin bir bölümü söylendiğinde, bütünden koparıldıklarında bir propaganda aracına dönüşmektedir tarih." [361]

Gerçekten de, hem Yunan hem de Türk tarih kitaplarında yıllarca süren savaşlar ve yayılmacı hareketler, bir sömürgeci ve saldırgan politikanın ürünü olarak değil daha çok uygarlığın yayılması çabaları olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda, Yunan tarih kitaplarına göre;

"Büyük İskender İran'ı, Mısır'ı ele geçiren büyük bir fatih değil aynı zamanda uygarlık getiren büyük bir kimseydi... Halklar tarafından sevilmek için dinlerine, gelenek ve göreneklerine saygı gösterdi." [362]

Türk tarih  kitapları ise, Fatih için şu değerlendirmeyi yapmaktadır;

"II. Mehmet Türk Milleti'nin büyüklüğünü, insancıl davranışının en büyük örneklerini verdi. Şehir halkının dinini, gelenek ve göreneklerini, işlerini eskisi gibi sürdürmelerine izin verdi." [363]

Devletler  arasında  çıkan savaşlara haklılık kazandırmak çabası sergilenirken hem Yunan hem de Türk tarih kitaplarında izlenen yaklaşım benzerlik taşımaktadır;

"(Eski Yunanlılar koloniler kurarlarken) bir çok zorluğun üstünden gelmeleri gerekiyordu. En büyük zorluk o yerlere daha önce yerleşmiş olan insanların tutumuydu. Bazen dostça davranırlardı bu insanlar, bazen ise düşmanca. (Yani yurtlarını korurlardı-HM)  o zaman Yunanlılar'ın savaşmaları gerekiyordu." [364]"Mustafa Kemal Sevr Antlaşması'nı tanımadı. İsyan etti... Yunanlılar'a karşı savaşa girişti. O zaman Yunanistan silah zoruyla antlaşmayı uygulamaya mecbur oldu."  [365]

"Bizans... İstanbul'da ve Türk toprakları arasında sıkışıp kalmıştı. Karadeniz Boğazı gibi önemli bir geçit, yabancıların elinde bırakılamazdı." [366]

"Osmanlı Devleti saldırgan değildi. Ancak komşu devletler, kendisi için tehlikeli işlere giriştiklerinde, onlara karşı çıkar tehlikeyi önlerdi." [367]

"Osmanlı topraklarının savunulması için Belgrad'ın da alınması gerekiyordu." [368]

Bütün bunların yanı sıra, ulusal bağımsızlık savaşları bakımından da hem Yunan hem de Türk tarih kitapları, benzer bir yaklaşımla;

"... komşu ulusun tarihini elden geldiğince önemsiz kılmaya çalışıyor. 'Bağımsızlık savaşı', 'antisömürgeci', 'antiemperyalist', 'özgürlük isteği', 'insan hakları' ya da 'ulusların kendi kaderlerini kendilerinin tayini' gibi sözleri hiç görmüyoruz... Bol bol 'isyan'dan, 'kışkırtmalar'dan söz ediliyor. Bazen de 'isyancıların nankörlüğünden', isyanı başarıya ulaştıran 'aksilikler'den dem vurulmaktadır." [369]"Osmanlı İmparatorluğu Balkan halkına zararı olmayan bir yönetim geliştirmişti. Kimsenin dinine, diline, gelenek ve göreneklerine dokunulmamıştı... Yunan ayaklanması, Rusya'nın yardımı ve desteği ile Mora Yarımadası'nda oldu; fakat bastırıldı. Ruslar kışkırtıcılıktan vazgeçmedi... Bütün Avrupa'dan para yardımı akıyordu... İstanbul'daki Rum patriğinin bütün oyunları ve çalışmaları meydana çıkarıldı. Osmanlı Devleti onu patrikhanenin kapısına astırdı... (sonunda) İngiltere ve Fransa karıştı... Yunanistan'a bağımsızlık verildi (1829)." [370]

"15 Mayıs 1919'da Yunan orduları büyük devletlerin direktifleri ile Anadolu'ya çıkıp İzmir'i ve dolaylarını ele geçirdi. Yunanistan'ın bu davranışını daha sonra Sevr Antlaşması onayladı. Mustafa Kemal bu antlaşmayı tanımadı. Yunanistan antlaşmayı silah zoruyla uygulamaya çalıştı. Sonra yabancı devletlerin yardım ettiği ve güçlendirdiği Mustafa Kemal genel saldırıya geçti ve yorgun Yunan ordusu yenildi." [371]

Diğer yandan, uygulanmaya çalışılan ulus bilinci ve tarih anlayışına uygun olarak, iki ülke arasında antlaşmalarla saptanmış sınırların zamanla tartışma konusu edilebileceğine ilişkin kimi yorumların yapılmakta olduğu söylenebilir. Özellikle, kayıp topraklardan söz edilmesi ve buna bağlı olarak komşu ülkelerin sınırları içerisinde kalan topraklarda daha önce kendi halklarının yaşamış olduğunu  vurgulamaları bir anlamda bu ülkelerin resmi ideolojileri çerçevesinde bazı isteklerini saklı tuttuklarının göstergesi olarak görülebilir. Buna göre, gelecekte herhangi bir olanağın  belirmesi durumunda, bu ülkeler saklı tutmuş oldukları isteklerini gerçekleştirmeye çalışabilirler; dolayısıyla, taraflar bu konuda önceden gerekli hazırlıkları yaprak ulusal bilinç düzeyinde duygusal zemini hazırlamaya çalışmaktadırlar.

Gerçekten de, bu yaklaşımın izlerini Türkiye ve Yunanistan arasındaki ilişkilerin bütününde görmek mümkündür. Zaman zaman her iki ülkede de resmi ideolojiye uygun olarak Anadolu ve İstanbul'un "Yunanlı" kimliğinden ya da Trakya ve Ege Denizi'ndeki adaların "Türk" olmasından söz edebilmektedirler. Dolayısıyla, bu türden bir yaklaşım iki ülke arasındaki güvensizliğin ve kuşkuların artmasına yol açmakla kalmamakta, yanı sıra, bu anlayışa uygun olarak tarihsel süreklilik ve ırksal devamlılık ve buna uygun ulusal kimlik bilinci oluşturulmaya çalışılmaktadır.

" 'Orası bizimdi' anlayışına 'tarihi tapu' anlayışı da denilebilir. Bu çağ dışı tez her iki tarafta da kullanılmaktadır ama Yunanistan'da daha belirgin ve geçerlidir. İlk adım olarak, tarih içinde Yunanlı dilini kullanmış olan klanlar, kabileler, kentler, imparatorluklardaki uluslar ve çağdaş Yunan ulusu bir bütün olarak kabul edilmektedir. Yani a) eski Yunan, b) Bizans ve c) çağdaş ulusal Yunanlı devleti bir tek ulusun devamlılığı olarak ele alınmaktadır. Sonrası kolaydır; bu 'ulus', tarih içinde nereleri (kan dökerek) eline geçirmişse, orası da vatanı sayılacaktır! Yunanistan'da 'kayıp vatanlar' edebiyatı yaygındır." [372]"Ege adalarının çoğu, büyük devletlerin yardımıyla Yunanistan'da bırakılmıştır. Oysa (SIC)*  bazı adalar bizim kıyılarımıza çok yakındır... Ege Denizi'ndeki adalar, altmış yıl kadar önce Osmanlı Devleti'nin bir ili idi." [373] 
 
Benzer yaklaşım Yunan kitaplarında şu şekilde anlatılmaktadır;"Doğu Trakya'da çok eski yıllardan beri Yunanlılar yaşardı... 1920 yılında Yunan ordusu bu yerleri kurtarmıştır ama 1922 yılında bu yerler Türklere verilmiştir." [374]

Bu bağlamda, değinilmesi gereken bir başka nokta ise, iki ülkede de yapılan ulusal kişiliklere ilişkin olumsuz imajlara dayanan ve yanlış algılamalara neden olan genellemelerdir. Gerçekten de zaman zaman iki ülke arasında gerginliğin ortaya çıktığı ve uzlaşmazlığın sertleştiği dönemlerde "Türkler" ya da  "Yunanlılar" diye genelleme yaparak bunların "iyi" ya da "kötü" oldukları ileri sürülmekte hatta daha da ileri gidilerek tek bir bireyin davranışında  bir ulusun bütününün karakteristik özelliği yansıtılmaya çalışılır. "Türk barbardır", "Türk saldırgandır" ya da "Yunanlı küstahtır", "Yunanlı yaygaracıdır"; bu nitelemeler daha da çeşitlendirilebilir. [375]

Okul kitaplarında halkların ulusal kişilikleri ve tarihsel geçmişlerine ilişkin olarak anlatılanlar, günlük yaşamda edebiyat, basın, kitle iletişim araçları -radyo, TV gibi- resmi demeçler, yorumlarla vurgulanmaktadır. Her iki ülkede de kitle iletişim araçları ve resmi çevreler, özellikle 1950'lerin ikinci yarısında iki ülke arasındaki ilişkilerin gündemini belirlemeye başlayan Kıbrıs konusundaki gelişmelere bağlı olarak, ulusal kişiliklere ilişkin imaj ve algılamaları bir propaganda malzemesi olarak kullanmaya başlamıştır.

Diğer yandan, Türk ve Rum halkın bir arada yaşadıkları dönemde sergilemiş oldukları ilişkiler ve bu dönem içerisinde halkların birbirleri hakkında edinmiş oldukları değer yargıları ve imajlar, Yunanistan'da daha ağırlıklı olarak, yazın alanına da yansımıştır.

"Osmanlı Rumları'nın XX. yüzyılın başından Lozan Antlaşması'nın imzalanmasını izleyen yıllara değin uzanan zor dönemdeki (1900-1925) yaşamının günümüz Yunan düzyazı edebiyatına nasıl yansıdığını ortaya koymayı" [376] amaçlayan bir incelemede anılan dönem içerisinde gündelik yaşamda ve Osmanlı toplumsal/siyasal yapılanması içerisinde halklar arasındaki ilişkilerin nasıl geliştiği, Müslüman ve Müslüman olmayan halkların birbirleriyle ilişkilerinde nasıl bir imaj ve algılamadan yola çıktıkları saptanmaya çalışılmaktadır.

Araştırmacının yapmış olduğu saptamalara göre; incelemeye esas alınan yapıtlar ilk bakışta;

"... çeşitli milletlere mensup insanların, aralarındaki farklılıkların bilincinde olarak, ama günlük yaşamlarında bu farklılıklardan kaynaklanan hiçbir güçlükle karşılaşmadan bir arada yaşadıkları bir dünya" sergilemektedir. [377]"Osmanlı imparatorluğu, kimliğin bir addan ve bir millete mensup olma özelliğinden ibaret olduğu çok milletli bir dünyaydı. Ama insanlar bu mozaik içinde 'Osmanlı' yurtseverliği gibi duygulara kapılmadan yaşıyorlardı. Komşu topluluklar barış içinde bir arada yaşıyor, ama kendi özelliklerinin bilincini koruyarak bir arada yaşamaktan öteye de geçmiyorlardı. Bu düşünce ayrılığı, köyde de kente de kendini gösteriyordu. Küçük bir köyde bile her topluluk kendi mahallesinde yaşamaktaydı." [378]

Günlük yaşamda geçerli olan bu yapısallaşma çerçevesinde halkların birbirleri hakkında edinmiş oldukları yargılar ve kişiliklere ilişkin nitelendirmeler sırasında, "hangi coğrafi bölgeden söz edilirse edilsin Türkleri tanımlamak için kullanılan sıfatlar ve sözcüklerin aynı" olduğu  belirtilmektedir. Genellikle dile getirilenler; "aylaklık, tembellik, yavaşlık, suskunluk ve az konuşma, amber tesbih, çömelerek oturma, göreli temizlik, Rumların canlılığı karşısında duyulan hayranlıkla karışık şaşkınlık, Rum din adamlarıyla bile barışçı ve kibar ilişkiler." [379]

Diğer yandan;

" 'Türk' sözcüğü birçok farklı gerçeği ifade etmektedir. Bir yanda imparatorluğun resmi gücü, zalimlikleriyle hatırlanan fatihler, adı lanetler anılan padişah, öte yanda her gün birlikte yaşanılan insanlar... Kısacası Türkler, genellikle kasabanın yukarı mahallesinde, ekonomik yaşamın yeniliklerinden en uzak noktalarda, en eski ve tecrit edilmiş kesimlerde oturan bir topluluktu. Gündelik yaşam, kendiliğinden ortaya çıkan bu mekansal bölünmeyi bir ölçüde yumuşatıyordu. Türklerle Rumlar arasındaki ilişkiler, Türklerin Hıristiyan mahallelerinde ayak işlerinde çalıştıkları büyük Batı Anadolu kentlerinde sınırlıydı, ama iç kesimlerde Türk nüfusun çoğunlukta olduğu kasabalarda daha sıkı ilişkiler görülüyordu. Komşu Türk bir tür 'iyi yaban', iyi niyetli, saf, dürüst, kadirbilir, kadere boyun eğen bir insan olarak algılanıyordu. Tüm bu özellikler, Türklerin neden toplumsal açıdan geri kaldıklarını açıklamak için yeterlidir... bu sakin, tutuksuz boyun eğiş, Türkleri  yüzyılın başındaki ekonomik gelişmenin dışında bırakmış, onların yöntem bakımından geri kalmış, gittikçe artan ölçüde Rumlara bağımlı hale gelen bir köylü toplumu olarak kalmalarına neden olmuştur." [380]

Bir başka açıdan, ekonomik ilişkiler sırasında da Rum ve Türk halk arasındaki bağımlılık ilişkisi kendini göstermektedir. Özellikle Rum tüccarların Türk köylüsünün ürününü satın alırken düşük fiyat vermesi, eksik tartması vb yöntemlerle kandırması, ilişkilerin yönünü belirlemekte ve bu arada Türk köylüsü körü körüne bir güven duymaktadır Rum tüccara.

Ayrıca; halklar arası ilişkide ayrımcı faktör olarak din farkı da ortaya çıkmaktadır.

"Rumca konuşan, 'vraka' giyen Türkler olduğu gibi (Girit Türkleri), Kapadokya'da yaşayan Rumlar da Türkçe konuşuyor, Tirmit ya da Murat gibi adlar alıyor, fes giyip nargile fokurdatıyor, misafir odasında bir sedirin üstünde kabul ettikleri misafirlerine pastırma ikram ediyor, Türklerle aynı müziği dinlerken ağlıyor, onlarla aynı oyunları oynuyor, erkek bıyığına aynı bağlılığı duyuyordu... Buna karşın Türklerle Rumlar ayrı mekanlarda yaşıyorlardı. Aile yaşamları ayrıydı. Karşı toplumun kızlarına kur yapmaktan çekiniyor, aralarında kız alıp vermekten kaçınıyorlardı. Bu konuda anlatılan acı öyküler bu tür serüvenleri önlüyordu. Rum ve Türk gençleri aynı köyde, aynı düğünde oynuyorlar, ama elele tutuşmamaya da özen gösteriyorlardı." [381]

Din konusunun halklar arasında yaratmış olduğu ayrımcılık, her iki taraf açısından da, din değiştirme durumunda ortadan kalkacak bir yapısallıktadır.

"Din değiştirmek, karşı toplumda genel kabul görmek için yeterlidir. Bir Rum, bir metropolit tarafından vaftiz edilmiş ve yetiştirilmiş bir Türk kızıyla evlenir; Türkler kızlarını eli ayağı tutan, akıllı esirlerle evlendirir, haremleri için Trabzonlu Rum kızlarını ucuza kapatır, beğendikleri Ermeni kızını alır, aileleri öldürülen Ermeni çocuklarını evlat edinirler. Din değiştirmek bütün bunların tek bedeli ve tek formalitesidir. Her iki toplumun gözünde de öteki toplum her şeyden önce 'kafiredir. Kitaplarda, din değiştiren Türklerden çok din değiştiren Rumları kabullenen Türklerle ilgili örneklere rastlanmaktadır. Çünkü Rum tarafında dinsel duygulara bir başka temel etken, ulusal duygu eklenmektedir. Bir başka deyişle Rumlar, 'kendilerini Yunanlı sayan Ortodoks Osmanlı tebaasıdır'. " [382]

Döneme ilişkin yaşamın gerçekleri anlatılırken dile getirilen Yunan ulusal duygusu,

"... bir bölümü Yunan Krallığı yönetimi altında bağımsız yaşamış, bir bölümü de Osmanlı İmparatorluğu'nda reaya olmaktan kurtulamamış olmanın ve bir zamanlar önemli olan bir ulusa mensup olduğunu düşünmenin verdiği bir duygudur. Her zaman Osmanlı İmparatorluğu'nun tarihsel ve meşru olarak Yunanlılara ait olan ve Türkler tarafından gayri meşru bir şekilde işgal edilen bir ülke olduğu düşünülmüştür... Yunan ulusal duygusu aile, kilise ve okul tarafından sözlü olarak gerçekleştirilen bir aktarmanın ürünüdür. Bu duygu, geçmişin görkemli ve kalıtımsal bir nefrete dayanan bir tarih öğretimi üzerine kurulmuştur. Bu tarih yaklaşımında özellikle Antik Çağ'ın ve Bizans'ın zaferleri üzerinde durulur, fetih mücadeleleri, büyük katliamlar hep tekrarlanır. Tüm güçlükler veya yoksulluklar Türk fetihleriyle, bazı Yunanlıların Türkçe konuşmakta olmaları, Türklerin şiddetiyle açıklanır. Çocukların Yunanca öğrenmelerinin engellenebilmesi için yetişkinlerin dili kesilmiştir... (Bununla beraber;) Avrupalılar, İyonya antik dönemine olan bağlılıkları ve verdikleri değerle Yunanlıların kendi tarihlerini yeniden öğrenmelerini sağlamış ve Yunan ulusal duygusunu canlandırmışlardır. Osmanlı Rumları'nın kıta Yunanlıları'na aldırdıkları yoktu. Onlar 'kendilerine okulda yarı tanrı gibi gösterilen Antik Çağ Yunanlıları'nın geri dönmesini' bekliyorlardı, onlar için Yunanistan bir düş, bir ütopyaydı." [383]

Diğer yandan, Yunan ulusçu duygusu, Yunanlıların Anadolu'ya yönelik askeri harekata girişmeleri ile ortaya çıkan gelişmeler sonucunda kıta Yunanlıları ile Anadolu Rumlarının gerçek isteklerinin pek de uyuşmadığını ortaya çıkarmış, kimi çelişkiler yaşanmaya başlamıştır.

"Anadolu'da yaşayan Rumlar bu askeri harekatın gerekçelerini pek kavrayamamışlardı ve bu harekata katılma konusunda acele etmiyorlardı.  Bazı zengin tüccarlar, ulusçuluğun Türklerle Rumları biribirine düşürdüğünü, kendi işlerinin bu yüzden daha fazla zarar görmemesi gerektiğini düşünüyorlardı... Yunan Krallığının askerleriyle Anadolu'nun Rum halkı arasında kısa sürede bir mesafe ortaya çıktı. Yerli Rumlar Yunan askerlerini işgal ordusu gibi davranmakla suçluyorlardı... Yazın bu sırada ilk kez bir Türk ulusçuluğunun varlığını keşfetti. Rum yazarlar Türk ulusçuluğunun ortaya çıkışını Batılılar ve zulüm yapan, halkın yiyeceğini elinden alan, dinsizlerin karılarına saldıran Yunanlılar karşısında Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşayan şoka bağlıyorlardı."[384]

Savaş sırasında sivil halkın uğramış olduğu katliam, baskı ve saldırganlıkların anlatıldığı kitaplarda bazı ortak noktalar şu şekilde sıralanmaktadır;

"Türklerin gerçekleştirdikleri şiddet olayları her zaman düzensiz çetelere atfedilmektedir. Bu çeteler yağmacı, katil, para hırsı içinde sıradan Türk insanının temsilcileri olarak gösterilmektedir.Her şeyi gören ama müdahale etmeyen Batılı devletlerin gemilerinin utanç veren tutumu    vurgulanmaktadır. Bu gemiler kaçanları güverteye almayıp, tarafsızlık uğruna denize atmış ve yaralanmalarına yol açmıştır.

Yunan Krallığının yetkili makamları da yalnızca kendi yurttaşlarının kurtarılmasıyla ilgilendikleri için öteki Rumların akıbetinden sorumlu tutulmaktadır." [385]

Yunanlıların Anadolu'ya yönelik askeri harekatlarının Anadolulu Rumlarda bırakmış olduğu izlenimi yazarın aktarmış olduğu şu tümcede bulmak mümkündür; "Bu ülkeye yabancı gibi geldiler, yabancı gibi davrandılar ve yabancı gibi gittiler."  [386]

Gerçekten de, Yunanlıların yenilgisiyle birlikte geri çekilmeye başlamaları, bir yandan Anadolu Rumlarının kıta Yunanlıları hakkındaki yargılarını olumsuz yönde etkilerken, diğer yandan da savaş sırasında Anadolu insanının uğramış olduğu yıkımın faturasının kalan Anadolulu Rumlara ödetilebileceği düşüncesi, Rumlar ile Türk halk arasındaki ilişkilerin yönelimini belirlemiştir.

"Kitaplarda, vahşetin yanında Rumlara karşı her zaman iyi, insanca, kardeşçe davranan Türklerin bulunduğu da sürekli vurgulanmaktadır. Katil Türklerin Yunan ordusunun yıkım, saldırı ve yağmalamalarının intikamını alan insanlar oldukları, buna karşılık kurtarılan bir köyün sakinlerinin Yunanlı esirlere yardım ettikleri de anlatılmaktadır. Bu 'iyi' Türkler genellikle yönetici sınıfından, doktor, subay, işçisinin çalışmasından memnun olan mülk sahipleri, aynı dili konuşan Rumlara  kardeşçe davranan Giritli Türklerdir. Bu insanlar genellikle eski dostlarının ya da bir zamanlar iyiliklerini gördükleri kişilerin yardımına koşmaktadırlar. Bu yardım bir gülümseme, bir eski giysinin verilmesi olduğu gibi birinin ölümden kurtarılması da olabilir. Nitekim bu insanlık sayesinde 1922 sonunda Türk toprakları üzerinde hala Rumlar yaşıyordu ve bu insanlar Anadolu'da kalmaya kararlıydılar." [387]

Anadolu Rumlarının yaşadıkları çelişki, bu insanların zorunlu göçe tabi tutulmalarıyla bir kat daha artmıştır. Göç etmek zorunda bırakılan Anadolu Rumları, Yunanistan'daki siyasal/toplumsal yapılaşmaya ayak uydurmakta zorluk çektiklerinde,

"Anadolu'ya ait olmak,  ideal Yunanlılığa yapılan bir ihanet gibi Rumların yüzüne vurulacaktı... Yunanistan'ın da simgesi olan Osmanlı Rum toplumu hem Batı Avrupa'ya hem de Asya'ya sıkı sıkıya bağlı gösterilmektedir. İzmir burjuvazisi, villaları, garden partileri, tenis maçlarıyla Yunanistan'daki herhangi bir sınıftan çok Batılı büyük burjuvaziye yakındır. Buna karşılık halkın çoğunluğu diliyle, mutfağıyla, gelenekleriyle Yunanistan'daki insanlara değil, Osmanlı dünyasına bağlıdır. Rumlar bunun farkına sürgünde yaşamanın gerçekleriyle karşılaştıkları zaman varacaklardır. İnsan kendi ülkesinde nasıl 'yabancı' olabilir?" [388]

Gerçekten de Kurtuluş Savaşı sonrasında yapılan nüfus değişimi sırasında her iki ülkeden de göçe tabi tutulan kitlelerin hangi kıstaslara göre belirlendiği; kimlerin "Türk" kimlerin "Yunan" kimliğinde olduğu eleştiri konusu yapılmıştır. Örneğin, bu çelişkiyi Türk Ortodoks Kilisesi Başkanı Papa Eftim şu şekilde dile getirmiştir;

"Atatürk büyük adamdır ama, Anadolu'nun Hırıstiyan Türklerini verip, Yunanistan'ın ve Adalar'ın Müslüman gayri Türklerini almıştır." [389]"Bu olgu bütün 1920'li yıllar boyu sürmüştür. Durum b kadarla kalmış olsa, bu nüfus değişiminin bir soy ölçütü izlediği ileri sürülebilecektir. Konya dolaylarında yaşayıp da mezar taşlarına varıncaya dek Türkçe yazıp konuşan Karamanlılar da Rum Ortodoks mezhebinden oldukları için değişime dahil edilmiş ve Yunanistan'a göç etmek zorunda bırakılmışlardır. Bunun yorumu şudur: En azından 1920'lerde Türkiye'de 'ulus' uygulamada ırk değil, din ölçütü ile tanımlanmıştır."[390]

Diğer yandan, yazarın incelemesine konu edilen kitapların bir bütün olarak ele alındığında, Anadolu Rumları ve Türkler arasındaki ilişkileri ve bağları güçlendirmeyi amaçladığı söylenebilir. İncelenen yapıtların Yunan ders kitaplarına konu edilmesine değinen yazar, bu konuda şu yorumu yapmaktadır;

"Ders kitaplarını hazırlayan yetkililer, Anadolu Rumları'nın yaşamını anlatan yapıtları sanki yeniden okumuş ve yalnızca XIX. yüzyılın olaylarının doğrultusunda, anlatılanların geleneksel ve ulusçu yanlarını vurgulayan ögeleri almışlardır. Edebiyat derlemelerinde metinler... bir yanda İonya'nın neşeli kırlarındaki yaşamın güzel anıları; geçmişte kalan babaerkil mutlu yanları; öte yanda İzmir'in alınması ve daha sonra terkedilmesi sırasında yaşanan acı olaylar; Yunan Bağımsızlık Savaşı'nı izleyen dönemin edebiyat yapıtlarındakine benzer bir Türk görüntüsü (sergilemektedir)... İşlenen konular arasıda genellikle 'Kıbrıs'ın acıları' diye bir bölüme de yer verildiğinden Türklerle ilgili düşünceleri düzeltmek mümkün olmamıştır. Yapılan metin seçimi sonuçta özgün yapıtların anlamını saptırmış, bütün ayrıntıları silmiştir. Geriye kalan yalnızca Sakız katliamının yağmacı, saldırgan, katil, zalim Türkleri'dir." [391]

Lozan sonrası dönem ilişkileri çerçevesinde bakıldığında, halklar arasında olumsuz imaj ve algılamaların etkisinin daha yoğun olduğu ve ulusal dış politikaların biçimlenmesine etki edebileceği söylenebilir; ancak hem Yunanistan'da hem de Türkiye'de ulusal liderlerin halklar arasındaki ayrımcılığın giderilmesinden yana bir politika izlemekte kararlı oluşları ve iki ülke arasında barışçıl ilişkilerin, dostluk ve işbirliğinin geliştirilmesine yönelmeleri, halkların birbirleri hakkındaki olumsuz yargıların etkisini hafifletmiş ve sürecin sarsıntısız atlatılmasına ortam sağlamıştır.

Bununla birlikte, özellikle 1950'li yılların başından itibaren Kıbrıs konusunun ilişkilerin yönünü belirlemeye başlaması ve giderek, iki ülke arasındaki stratejik çıkar dengesinin bozulmaya başlaması, halkların ulusçu duygularının gün ışığına çıkmasına yol açmış, liderler düzeyinde olduğu kadar kamuoyları düzeyinde de iletişimsizliğin en belirgin örnekleri yaşanmaya başlanmıştır. Özellikle Kıbrıs'ın egemenliğinin tartışılmaya başlanması sırasında adada yaşayan toplumların ulusal/dinsel kimliklerinin tartışmalarda sıklıkla vurgulanması, çıkar çatışması ile beraber düşmanlık duygularını ortaya çıkarmış ve halklar arasındaki çatışmacı ilişkilerde yaşanan acı deneyimler ve duygusallık sağduyu ile hareket etmeyi engellemiştir.

Türkiye ve Yunanistan arasındaki ilişkilerin yönelimine bağlı olarak sergilenen yaklaşımların hem Yunanistan hem de Türkiye'de ulusal basın ve kitle iletişim organları tarafından sansasyonel biçimde dile getirilmesi ulusal kamuoylarının kimi zaman oldukça sert tepki göstermesine yol açmıştır. 1955 yılı 6-7 Eylül olayları buna örnek oluşturmuştur. Kıbrıs sorunuyla ilgili gerçek tarafların, ulusal tezlerin yeni yeni belirginleşmeye başladığı dönemde hem Yunanistan hem de Türkiye'de hükümetlerin büyük ölçüde ulusal kamuoyu ve çeşitli baskı gruplarının etkisi altında kalarak konuyla ilgilenmek zorunda bırakıldıkları, dolayısıyla, iç politika açısından olduğu gibi dış politika açısından da bu konudaki tartışmaların basın önünde yoğun bir ilgi çekmekte oluşu, ulusçu ve ödün vermez bir yaklaşımın kolaylıkla propagandalara dönüşmesine neden olmuştur. 6-7 Eylül olaylarının nasıl başladığı, olayların gelişiminden kimlerin sorumlu olduğuna ilişkin çeşitli spekülasyonların hala tartışma konusu edilmekte oluşuna karşın asıl önemli olan bu olayın azınlıklar ve Türk halkı arasındaki güvene dayalı ilişkileri sarsmış olmasıdır. Nitekim, bu olay sırasında maddi ve manevi zarara uğramış olan azınlık mensupları daha sonra Türkiye ve Yunanistan arasındaki ilişkilerin giderek sertleşmesi ve gerginliğin giderilememesi üzerine iki ülke arasında bir pazarlık unsuruna dönüşmüş ve olayların bedelini, İstanbul'daki Rumlar kadar Yunanistan'daki Türkler çekmiştir.

1960'lı yılların ilk yarısından itibaren Kıbrıs'ta Türk ve Rum toplumları arasındaki ilişkilerin çatışmacı bir nitelik kazanması ve toplumlararası şiddet olaylarının gündemde sıklıkla yer alması, ulusçu duyguların hem Yunanistan'da hem de Türkiye'de halklar arasındaki imaj ve algılamaları biçimlendirmiştir. Şiddet hareketlerinin basın ve kitle iletişim araçlarında dile getirilmesi ulusçu duyguların kabarmasına yol açarken her iki ülkede de ulusal hükümetler bu konuda kamuoyunun artan baskısına göre hareket etmek zorunda kalmıştır. İç politika açısından bu konu iktidar ve muhalefet partileri arasında bir ortak prestij unsuru olarak algılanmaya başlanmış, bu da hükümet ve muhalefet partilerinin konu üzerinde birbirlerini desteklemelerine zemin hazırlamıştır; ayrım ise, dış politikada izlenecek yöntem açısından olmuştur.

Diğer yandan, 1974 yılında Türkiye'nin Kıbrıs'a askeri müdahalede bulunmak zorunda kalması hem Yunanistan'da hem de Türkiye'de ulusçu duyguların etkisini en fazla hissettirdiği olay olmuş, bir prestij unsuru olarak ilişkilere yön vermiştir. Türk kamuoyu, olaya 1960'lardan beri devam etmekte olan Yunan zalimliğine ve yayılmacılığına verilen sert bir cevap olarak değerlendirirken, Yunan kamuoyunda Türkiye'nin adaya müdahalede bulunması, Türk barbarlığı ve saldırganlığının bir örneği olarak değerlendirilmiştir.

1974 Kıbrıs Barış Harekatı'na neden olan "Enosis" yanlısı darbe sonrasında adadaki Rum ve Türk toplumuna yöneltilmiş olan toplu katliamlar ve şiddet olayları, hem Yunanistan'da hem de Türkiye'de insancıl/ulusal duyguları canlandırmış ve bu duygular tepkiye dönüşmüştür. Özellikle Türk basınında bu dönemde adadaki Türk toplumuna karşı yöneltilen ve "Enosis" yanlısı Yunan subayları tarafından gerçekleştirilmiş olduğu belirtilen toplu katliamların, toplu mezarların fotoğrafları yayınlanmış ve bu tür hareketler "barbarlık", "Yunan zalimliği" olarak nitelendirilmiştir.

Diğer yandan, Türkiye ve Yunanistan arasındaki ilişkilerin yönelimini etkilemesi bakımından Kıbrıs konusunun iki ülke arasındaki diğer sorunlardan farklı bir konuma sahip olduğu söylenebilir. Gerçekten de bu olay bir yandan hem liderler hem de ulusal kamuoyları açısından iki  ülke arasında bir savaş olasılığının giderek artmakta olduğu gerçeğini ortaya çıkarmış; diğer yandan da, iki ülke arasındaki ilişkilerde ulusçu yaklaşımın dostluk ve işbirliğinin kurulmasını güçleştirdiğini ortaya çıkarmıştır. Bu gerçeği, Kıbrıs'ta toplumlar arasında kurulacak olan yeni statü arayışlarında da görmek mümkündür. Kıbrıs Rum toplumu kurulacak yeni devletin siyasal yapılaşmasının üniter olmasını, Türk askerlerinin adadan bütünüyle geri çekilmesini istemesine karşın  Türk toplumu adada yaşayan her iki toplum arasında karşılıklı güven geliştirilmeden bunun mümkün olamayacağını ve iki kesimliliğin bir zorunluluk olduğunu düşünmektedir. 
  
 

345- Bu ulus yaratma çabası beraberinde "biz" ve "öteki" sorununu ve bir tür grup/toplum önyargısını ortaya çıkarmıştır. Tekeli'nin de belirttiği gibi; " 'Biz' ve onun karşısında 'öteki'nin yaratılması bir toplumsal süreçtir... Grup önyargısı bir grubun üyelerinin bir başka grup ve üyeleri hakkındaki ortak önyargılarıdır diye tanımlanabilir. Genellikle de olumsuzluk yüklüdürler... Özellikle yeni gelişen mikro milliyetçilikler, varlıklarını, geçmişte kaybeden taraf olmaya dayandırdıklarından, yarattıkları yeni kimlikleriyle bir eşitlik talebinde bulunmuş oluyorlar, ama kendi ötekilerini yaratırken onu değiştirme olanağını da yitiriyorlar, onu belli bir biçimde korumuş oluyorlar."  Buradan yola çıkıldığında   ise, uluslaşma sürecinde çatışmanın yerini uzlaşma  ve işbirliğinin almasını sağlayacak öge olarak "biz" ve "öteki" arasındaki birlikteliğin bir tür zorunluluk olduğunun anlaşılması gerekmekte. " 'Öteki'nin olmadığı bir toplum arayışı anlamsızdır. Anlamlı olan arayış bir toplumda çatışma yaratmayan, dışlayıcı olmayan 'öteki' anlayışlarının nasıl kurulacağıdır. Burada da anahtar kavram, ötekileri yaratan bizlerin bir üstünlük iddiası taşımamalarıdır. Bizler ve ötekiler hiçbir biçimde üstünlük ima etmeyen farklılıklar üzerinde kurulduğunda, ya da, içten ve dıştan sürekli olarak eleştirilerek üstünlük iddialarından arındırılarak sadece farklılıklara indirgendiğinde, bir sorun kalmayacaktır." İlhan Tekeli, Tarih Yazımı Üzerine Düşünmek, Ankara: Dost Kitapevi Yayınları,  1998, ss.87-88. 
346-  Tarih kitaplarında ulusal kimliğin yaratılış ve yansıtılış şeklini irdeleyen çalışmalar için bkz,; Etienne Copeaux, "Türk Kimlik Söyleminin Topografyası ve Kronografisi", Tarih Eğitimi ve Tarihte "Öteki" Sorunu, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt yayınları, 1998, ss.70-84;  Anna Frangoudaki, "Tarih Ders Kitaplarında Ulusal 'Ben' ve Ulusal 'Öteki'," Tarih Eğitimi ve Tarihte "Öteki" Sorunu, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998, ss. 96-105;  Gerassimos Kouzelis, "Ulusal Kimliğin Yapısı: Yunan eğitim Sisteminde Öğretmenlerin Ulusal 'Ben' ve Ulusal 'Öteki'ni Temsilleri," Tarih Eğitimi ve Tarihte "Öteki" Sorunu, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998, ss. 106-112; Penelope Stathis, "Yunan [ve Türk] Tarih Ders Kitaplarında 'Ben' ve 'Öteki' İmgeleri,"  Tarih Eğitimi ve Tarihte "Öteki" Sorunu, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998, ss. 125-133. 
347- H. Millas, Tencere Dibin.., ss. 36-37. Türkiye ve Yunanistan'daki tarih kitapları ele alınırken H. Millas'ın kitabına sıklıkla atıfta bulunulacaktır. 
348- H. Millas, Tencere Dibin.., ss. 36-37. 
349- Niyazi Akşit, Milli Tarih, s. 25'den aktaran H. Millas, Tencere Dibin.., s. 37. 
350- V. N. Kremidas, Yunanlıların Zaman İçerisindeki Sürekliliği, ss. 7-9'dan aktaran, H. Millas, Tencere Dibin.., ss. 24-25. 
351- Selahattin Selışık, Türk-Yunan İlişkileri Tarihi, İstanbul: Kitaş Yay. 1968, ss. 75; 299-300. 
352- A. Büyükas, Roma ve Bizans Tarihi, s. 116'dan aktaran, H. Millas Tencere Dibin.., s. 38. 
353- A. Büyükas, Roma ve Bizans Tarihi, s. 57'den  aktaran, H. Millas Tencere Dibin.., s. 38. 
354- F. Sanır, T. Asal, N. Akşit, Sosyal Bilgiler 5, s. 19'dan aktaran, H. Millas Tencere Dibin.., s. 38. 
355- F. Sanır, T. Asal, N. Akşit, Sosyal Bilgiler 5, s. 19'dan aktaran, H. Millas Tencere Dibin.., s. 39. 
356- F. Sanır, T. Asal, N. Akşit, Sosyal Bilgiler 5, ss. 151-152'den aktaran, H. Millas Tencere Dibin.., s. 39. 
357- F. Sanır, T. Asal, N. Akşit, Sosyal Bilgiler 5, ss. 151-152'den aktaran, H. Millas Tencere Dibin.., s. 39 
358- N. Diyamantopulo, A. Kiryazapulo, Yakın Zamanların Yunan Tarihi 6. Sınıf, ss. 8-9'dan aktaran, H. Millas Tencere Dibin.., s. 40. 
359- F. Sanır, T. Asal, N. Akşit, Sosyal Bilgiler 5, ss.  64, 92, 99'dan aktaran, H. Millas Tencere Dibin.., s. 39 
360- N. Diyamantopulo, A. Kiryazapulo, Yakın Zamanların Yunan Tarihi 6. Sınıf, ss. 11,91,168'den aktaran, H. Millas Tencere Dibin.., s. 40. 
361- H. Millas, Tencere Dibin.., s. 41. 
362- G. Kamateru, Glitsi, Eski Yunan Tarihi, s. 168'den aktaran, H. Millas, Tencere Dibin.., s. 42. 
363- F. Sanır, T. Asal, N. Akşit, Sosyal Bilgiler 5, s. 19'dan aktaran, H. Millas, Tencere Dibin.., s. 42. 
364- G. Kamateru, Glitsi, Eski Yunan Tarihi, s. 43'den aktaran, H. Millas, Tencere Dibin.., s. 42. 
365- N. Diyamantopulo, A. Kiryazapulo, Yakın Zamanların Yunan Tarihi 6. Sınıf, ss.  167-168'den  aktaran, H. Millas Tencere Dibin.., s. 40. 
366- F. Sanır, T. Asal, N. Akşit, Sosyal Bilgiler 5, s. 19'dan aktaran, H. Millas, Tencere Dibin.., s. 42. 
367- F. Sanır, T. Asal, N. Akşit, Sosyal Bilgiler 5, s.27'den  aktaran, H. Millas, Tencere Dibin.., s. 42. 
368- F. Sanır, T. Asal, N. Akşit, Sosyal Bilgiler 5, s.28'den  aktaran, H. Millas, Tencere Dibin.., s. 42 
369- H. Millas, Tencere Dibin.., s. 44. 
370- F. Sanır, T. Asal, N. Akşit, Sosyal Bilgiler 5, s.154'den  aktaran, H. Millas, Tencere Dibin.., s. 44 
371- N. Diyamantopulo, A. Kiryazapulo, Yakın Zamanların Yunan Tarihi 6. Sınıf, ss.  167-168'den  aktaran, H. Millas Tencere Dibin.., s. 45. 
372- H. Millas Tencere Dibin.., s. 96. 
*  SIC- Latince, metinden aynen alınmıştır anlamında. 
373- F. Sanır, T. Asal, N. Akşit, Sosyal Bilgiler 5, s.154'den  aktaran, H. Millas, Tencere Dibin.., s. 98. 
374- Kostopulo, Avrupa Coğrafyası 5, s. 62'den aktaran, H. Millas, Tencere Dibin.., s. 99. 
375- Bu tür nitelendirmelerin kullanılmakta oluşu, aslında, kamuoyu oluşturmada uygulanan propagandanın da koşullarına uygun düşmektedir; Nitekim, "Propaganda her şeyden önce konuyu basitleştirip,  herkes tarafından kolaylıkla anlaşılabilecek hale sokmaya çalışır... Dost ve düşman, iyi ve kötü bellidir." Diğer bir kurala göre ise, "Propaganda az sayıda düşünce ile sınırlandırılıp, o az sayıdaki düşünce bıkmaz usanmaz bir biçimde tekrarlanmalıdır... Sürekli duyulan şey, doğruymuş gibi bilinç altına yerleşebilir." Ahmet Taner Kışlalı, Siyasal Çatışma ve Uzlaşma, Ankara: İmge Yayınları, 1995, s.174. 
376- Joelle Dalegre, "Yunan Düzyazı Edebiyatında Türkler ve Rumlar 1900-1925, Türk-Yunan Uyuşmazlığı, Der. Semih Vaner, İstanbul: Metis Yayınları, 1989 s. 241. 
377- J. Dalegre, "Yunan Düzyazı..," s. 241. 
378- J. Dalegre, "Yunan Düzyazı..," s. 241. 
379- J. Dalegre, "Yunan Düzyazı..," s. 242. 
380- J. Dalegre, "Yunan Düzyazı..," ss. 242-243. 
381- J. Dalegre, "Yunan Düzyazı..," ss. 245. 
382- J. Dalegre, "Yunan Düzyazı..," s. 246. 
383- J. Dalegre, "Yunan Düzyazı..," s. 246-247. 
384-.Dalegre, "Yunan Düzyazı..," s. 250-252. 
385- J. Dalegre, "Yunan Düzyazı..," s. 252. 
386- J. Dalegre, "Yunan Düzyazı..," s. 252. 
387- J. Dalegre, "Yunan Düzyazı..," s. 252. 
388- J. Dalegre, "Yunan Düzyazı..," ss. 253-254. 
389- Baskın Oran, Atatürk Milliyetçiliği, İst. Bilgi Yay. 1990, s. 158. 
390- B. Oran, Atatürk.., ss. 158-159. 
391- J. Dalegre, "Yunan Düzyazı..," ss. 255.