TARİHSEL NEDENLER
(devam)
Osmanlı Devleti XX. yüzyıla gelindiğinde hala "Batılılaşma" ve kimlik bunalımı içerisinde, içsel ve dışsal sorunlarla uğraşmak zorunda kalmıştır. Bu dönemde, aynı zamanda bir başka ikilem daha yaşanmaktadır; bir yandan Türklük anlayışı benimsenmeye çalışılırken diğer yandan da Osmanlı toplum düzeni olan millet anlayışı sürdürülmeye çalışılmaktadır. Birinci Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı Devleti emperyalist devletlerin saldırısına uğrarken işte bu kimlik bunalımı içerisinde bulunmaktadır.
30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi ile Osmanlı Devleti'ne kabul ettirilen barış, gerçekte bu devletin egemenliği altındaki toprakların İngiltere, Fransa, İtalya ve Yunanistan gibi emperyalist devletler tarafından parçalanmasını sağlamak üzere düzenlenmiş bir geçiş dönemi niteliğini taşımıştır. Gerçekten de kısa bir süre sonra Avrupa'da barışın ve geleceğin düzenlenmesi ve uluslararası düzenin yeniden kurulması için Paris'te, İngiltere, Fransa, İtalya ve ABD temsilcileri arasında yapılan toplantılarda, Osmanlı Devleti'nin egemenliği altındaki toprakların nasıl paylaşılacağı ve bu devletten ayrılacak topraklar üzerinde kurulacak yeni devletlerin statülerinin ne olacağı konusu karara bağlanmaya çalışılmıştır. Anadolu'nun güney ve batısında yer alan toprakların İtalya ve Yunanistan arasında paylaşılması konusunda ortaya çıkan görüş ayrılıkları, giderek Anadolu'nun hızla işgal edilmesine yol açmıştır. İtalyanların Paris Barış Konferansı sırasında yapılan kimi gizli anlaşmalarda Avrupa'da kendisine verilen yerleri daha sonra alamaması bu devletin tepki olarak Anadolu'da hızlı bir işgal hareketine girişmesine neden olmuş ve özellikle İngiltere, Anadolu'nun batı kıyısının ve özellikle İzmir ve çevresinin İtalya'nın eline geçmesini istemediğinden bu bölgelerin Yunanistan tarafından işgal edilmesine destek vermiştir. Sonuçta, Yunanlılar, 15 Mayıs 1919'dan itibaren bölgeyi işgale başlamışlardır. [204]
Yunanistan'ın, özellikle İngiltere'nin etkisinde kalarak Anadolu'ya karşı girişmiş olduğu işgal hareketi, bir yandan bu ülkenin "Megali İdea" olarak adlandırılan geleneksel dış politika amacını gerçekleştirebilecek önemli bir fırsat olarak sunulurken, İngiltere ve Yunanistan'ın ortak bir çıkar etrafında birleşmiş olmasında en önemli öğe, İngiltere'nin bölgedeki stratejik çıkarlarını korurken kendi insan kaynaklarını ve gücünü riske atmış olmaması noktasında toplanmıştır. Bu bağlamda, İngiltere, bölgedeki çıkarlarının sağlama alınması ve korunması için Yunanistan'ın Anadolu'ya saldırmasına destek verirken bu ülkenin insan gücünden ve stratejik olanaklarından yararlanmak istemiştir.
Ancak İngiltere'nin gözden kaçırmış olduğu önemli bir faktör ve Türk ulusal kurtuluş savaşının başarı şansını artıran bir etken, Anadolu'da Yunanistan'a karşı duyulan köklü tepkinin tam olarak algılanamamış olmasıdır. Dönemin gerçekleri göz önünde bulundurulursa, Anadolu insanı, topraklarının İngilizler tarafından işgal edilmesine ve bu devletin mandaterliğinde yaşamaya hazırdır; öylesine ki, bu dönem yazınında ve düşününde pek çok kişi, Anadolu'nun parçalanmamasını, İngiltere veya ABD'nin mandaterliğinde bırakılmasına ilişkin görüşleri savunabilmiştir. Bu yaklaşım, etkinliğini ulusal kurtuluş savaşının örgütlenmesi sırasında da göstermiş ve ulusal önderler uzun uğraşlar sonunda bu yaklaşımların üstesinden gelerek bağımsız bir Türkiye'nin kurulması için gereken yapılaşmayı oluşturabilmişlerdir.
Anadolu'ya saldırı hareketi ve Sevr Antlaşması ile uygulatılmak istenen paylaşım, İngiltere'nin desteklediği, ancak gerçekte, Türk ve Yunan halklarının karşılıklı olarak mücadele verdiği bir savaşım niteliğindedir. Yunanlılar için bu savaş "Megali İdea" ile vaat edilen topraklar üzerinde büyük Yunanistan'ın yeniden kurulması çabası iken, Türkler için -başlangıçta farklı bir nitelik taşısa da- bir ulusal kurtuluş savaşı niteliğindedir. [205] Yunanistan'ın bağımsız bir devlet olarak ortaya çıkış, Osmanlı Devleti'ne karşı yürütülen uzun savaşımlar sonucunda gerçekleşirken, bu kez, bağımsız bir Türkiye'nin kuruluşu, Yunanistan'a karşı verilen bir savaşımın sonucunda gerçekleşmiştir. Ancak bir farkla ki Yunanistan, bu savaşımı İngiltere, Fransa ve Rusya gibi ülkelerin desteğiyle başarırken Türkiye bu savaşımda yalnızdır.
Yunanistan'ın Anadolu'ya saldırması, Türk ve Yunan ulusçuluğunun karşı karşıya geldiği ve düşmanlık duygularının kökleşmesine neden olan önemli bir olay olarak değerlendirilebilir. [206] Ulusal bağımsızlık savaşlarının halklar arasındaki ayrılıkları su yüzüne çıkardığı ve ayrımcılığı körükleyerek düşmanlıkları artırdığı, önce Yunan daha sonra Türk bağımsızlık savaşlarında da gözlenebilir. İlginç olan, bu iki halkın her iki savaş sırasında da karşı karşıya gelmiş olması, kazanan ve kaybedenlerin yer değiştirmesidir. Diğer yandan, Yunanistan'ın Anadolu'ya yönelik işgal hareketinin büyük bir yenilgiye dönüşmesi, Yunanistan açısından iç ve dış politikada yeni sorunlara ve önemli değişikliklere yol açarken büyük bir prestij kaybına neden olmuştur. Buna karşın Türkiye, ulus bilincinin yerleşmesinde Yunanistan'a ve diğer emperyalist devletlere karşı vermiş olduğu bu savaşımın kazandırmış olduğu saygınlık ve bilinçlenmeden yararlanmıştır.
Bir başka açıdan, Yunanistan'ın Anadolu'yu işgal hareketi, Anadolu toprakları üzerinde bir arada yaşayan farklı etnik/dinsel topluluklar arasında çatışmalar doğmasına neden olmuştur. Yunanistan'ın işgal hareketine destek veren Anadolu'daki Rum ve Ermeni toplulukları ile Türk halkı arasında dostluk ve dayanışma bir anda düşmanlığa dönüşmüştür. Gerek Balkan Savaşları gerekse Yunanistan'ın Anadolu'yu işgali ile yaşanan kitlesel kırımlar, halklar arasındaki düşmanlık duygularını keskinleştiren acı deneyimler olmuştur. [207] İşgal hareketine destek veren bu toplulukların ulusal kurtuluş hareketine karşı ayaklanmalara başlaması bir yandan işgale direnmeye çalışan Ankara Hükümeti'ni bu ayaklanmaları bastırmakla uğraştırırken diğer yandan, alınan önlemlere karşın, karşılıklı olarak şiddet eylemleri, yağmalama, katliamlar söz konusu olmuştur. [208]
Savaş sonrası dönemde, Türkiye ve Yunanistan arasındaki ilişkilerde en önemli sorunu iki ülke arasında yapılacak olan nüfus değişimi sorunu oluşturmuştur. [209] Osmanlı Devleti'nin Avrupa'da toprak kayıplarına uğraması bir yandan kaybedilen topraklar üzerinde kalan Türk/Müslüman toplulukların azınlık statülerinin belirlenmesini ve garanti altına alınmasını gerektirirken, diğer yandan da her yeni toprak kayıbı ile Anadolu sınırlarında son bulan bir kitlesel göç dalgasının sosyoekonomik olduğu kadar siyasal çalkantılara neden olabilecek gelişmelere yol açmadan özümsenmesini zorunlu kılmıştır. Özellikle Balkan savaşlarından sonra, çok sayıda yeni ulus devletlerin bağımsızlıklarını ellerinde tutmaya başlaması, Türk/Müslüman kökenli toplulukların daha önce yaşadıkları toprakları terk etmeye başlamasına yol açarken, Yunanistan ve Bulgaristan gibi devletlerde kalmayı tercih eden Türk/Müslüman halk bir azınlık durumuna düşmüş ve bunların sahip oldukları hakların belirli bir statü çerçevesinde korunması, garanti altına alınması gerekmiştir. Ulus devlet anlayışının coğrafi bir bütünlük içerisinde gerçekleşebileceği inancının yaygınlaşmasına koşut olarak, yeni bağımsızlığını kazanmış olan devletler ile Osmanlı Devleti arasında önemli oranda kitlesel göçler yaşanmıştır. Türk/Müslüman toplumunun Avrupa ve Balkanlardaki eski etkinliklerini kaybederek bir azınlık durumuna düşmüş olması, sonuçları ve etkileri bakımından günümüzde de süren bir etnik/dinsel gerginliğin kaynağını oluşturmuştur. Öyle ki, yalnız Balkan ülkelerinin sınırları içerisinde bir azınlık olarak yaşayan Türk/Müslüman topluluklar açısından değil, aynı zamanda Osmanlı Devleti'nin çok dinli ve çok uluslu yapısının Balkanlardaki doğrudan yansımasının bir sonucu olarak, hemen bütün Balkan devletlerinde bir azınlıklar sorunu süregitmektedir. Türk - Yunan ilişkileri açısından bu durum, özellikle karşılıklı kitlesel göçlerden sonra, her iki ülke sınırları içerisinde kendi istekleriyle ve/veya istekleri dışında alınan kararlar sonucunda yerleşmişliklerini sürdüren etnik/dinsel azınlıklar ve bunların statülerinin garanti altına alınması konusunda gündeme gelmektedir.
Bu sorun bir yandan Batı Trakya Türk/Müslüman azınlığı ile İstanbul Rumlarının statülerinin belirlenmesini içerirken diğer yandan da savaşla birlikte Türkiye'den Yunanistan'a, Yunanistan'dan Türkiye'ye kendi istekleri veya zorla göçmüş olan insanların hak ve statülerine ilişkin olarak ortaya çıkmış; iki ülke arasındaki görüş ayrılıklarına kaynaklık etmiştir.
Değişime tabi tutulan insanlar her iki tarafta da sorunlara neden olmuştur. Türkiye açısından sorun, daha çok değişim sonucunda Türkiye'ye göçmek zorunda kalan insanların Yunanistan'da kalan maddi varlıklarının tazmini ve Batı Trakya'da değişim dışı tutulan Müslüman/Türk azınlığın sahip olacağı statünün güvence altına alınmasına ilişkin olmuştur. Yunanistan açısından ise, sorun daha çok Türkiye sınırları içerisinde mümkün olabildiğince fazla oranda Rum nüfus bırakmak ve değişim ile Yunanistan'a göçen toplulukların Yunanistan'da toplumsal, ekonomik ve siyasal düzeni sarsmayacak bir şekilde yerleştirilmesi konusu üzerinde toplanmıştır.
Yunanistan ve Türkiye arasındaki Ahali Değişimi sorununun, 1930 yılında giderilmesiyle birlikte, iki ülke arasındaki ilişkilerde yeni bir dönem açmış, barış ve işbirliğine dayalı bir yakınlaşma yaşanmaya başlanmıştır. Her ne kadar bu dönemde ulusal liderler iki ülke arasındaki düşmanlıkların sürmesinin iki tarafın da ulusal çıkarlarını sarsacağı inancını taşısalar da halklar arasında yaşayan acı deneyimler, etkileri kolaylıkla unutulacak nitelikte olmamıştır. Savaşın acılarını kendi ailesi ve yakınlarından insanları yitirerek tatmış olan insanlar uzun süre bu acılarının etkisi altında kalmışlardır. Özellikle Yunanistan'da toplumun büyük bir kesimi Anadolu'da uğranılan bozgun sonrasında beklentilerinin gerçekleşmemiş olmasının da acısını uzun süre taşımışlardır. Bu acı, kuşaktan kuşağa anlatılanlarla giderek bir öç alma duygusuna ve düşmanlığa dönüşebilmiştir.
Türkiye ve Yunanistan arasında, Balkan savaşlarıyla başlayan ve Türk ulusal kurtuluş savaşı ile son bulan bir süreç içerisinde yaşanan savaşların ve kitlesel göçlerin halklar arasındaki ilişkilere ve değer yargılarına yansıyan bir başka yönü ise, özellikle göçlerle doğup büyüdükleri topraklarını kaybeden insanların yeniden yerleştikleri yerlerde geçmişe büyük bir özlem duymaları ve kendilerini yeni topraklara ait hissedememeleri, yerleşik kültür ile göçen insanların kültürü arasında karşılıklı bir çatışmanın yaşanması olmuştur. Kültürel çatışma, üretim ilişkilerine ve ekonomik yaşama da yansımış ve yerli halk ile göçmen halk arasında gelir dağılımı açısından önemli farklılıklar ortaya çıkmıştır.
Bir başka açıdan ulusçuluğun yanı sıra Yunanlıların Ortodoks Kilisesi'ne mensup olmaları ve bu kilisenin Osmanlı Devleti'nin parçalanma süreci içerisinde Türk kurtuluş savaşı sırasında izlediği çizgi, Yunanlılara olduğu kadar Ortodoks kilisesine karşı da belirgin bir güvensizliğin doğmasına neden olmuştur. Nitekim Lozan Barış Antlaşması'nın hazırlanması sırasında Fener Ortodoks Rum Kilisesi'nin/Patrikhane'nin Türk sınırları dışına çıkarılması konusunda sert tartışmalar yapılmış ve sonuçta, Türkiye Patrikhane'nin İstanbul'da kalmasını kabullenirken, Patrikhane'nin Türk kanunlarına tabi olmasını ve sadece ruhani kimlik taşımasını ileri sürmüştür. Lozan'da Türk tarafının bu konuda özellikle ısrarlı olmasının nedeni, büyük oranda Ortodoks nüfusa sahip diğer ülkelerin sonradan Türkiye üzerinde baskı oluşturabilmek için Patrikhane'nin konumundan yararlanabilmelerini önlemek çabası olmuştur. Osmanlı Devleti'nin çöküş süreci, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti yöneticileri için bir kıstas oluşturmuş ve kendilerini yeniden bu türden bir kısırdöngü içerisinde görmek istememişlerdir. Yunanistan'ın Anadolu'ya saldırması sırasında Patrikhane'nin Yunanistan'ın yanında yer alması, Türk ulusçuluğu açısından bir ihanet olarak değerlendirilmiş ve Yunanistan'ın yeniden bir toprak isteminde bulunmasının önlenebilmesi açısından, Rum toplumunun Yunanistan'a göç ettirilmesi ve bu toplumun dinsel liderliğini üstlenmiş bulunan Fener Ortodoks Kilisesi'nin ülke dışına çıkarılması düşünülmüştür. [210]
Türkiye ve Yunanistan arasındaki ilişkilerde yaşanan dönemsel dalgalanmalara koşut olarak, geçmişte yaşananlar her ne olursa olsun iki ülkede de azınlıklar ve dinsel kurumlar karşı tarafın görüşleri doğrultusunda hareket eden ve ilişkileri belirleyen temel öge olarak değerlendirilmekte, gerginliğin ve uzlaşmazlıkların faturası bunlara çıkarılmaktadır. 1950'lerin ikinci yarısından itibaren Kıbrıs'ta yaşananlar ve Kıbrıs'taki "Enosis" hareketinin Kıbrıs Kilisesi tarafından desteklenmesi ve liderliğini de Başpiskopos'un yapmakta oluşu, Türk - Yunan ulusçuluğu ve çıkarlarının çatışması açısından Rum azınlığın ve Patrikhane'nin statüsünü yeniden gündeme getirmiş, bunlara karşı duyulan güvensizlik giderek yüzeye çıkmıştır. Güvensizlik, karşılıksız kalmamış Batı Trakya Türk/Müslüman azınlığı da bundan nasibini almıştır.
Sonuç olarak, Türk - Yunan uyuşmazlığındaki etkileri açısından yaşanan ortak tarihin olumsuz etkileri, ilişkilerin genel yönelimini belirlemektedir. Bu tarih öylesine bir özellik göstermektedir ki, aynı toplumsal ve siyasal sistemin parçası durumundaki Yunan ve Türk halkları uluslaşma süreci içerisine girdiğinde başarılarını karşı tarafa yönelttikleri mücadelelerin etkinliği ile ölçmüş ve bağımsızlık bu mücadelenin sonucunda elde edilebilmiştir. Dolayısıyla, bağımsızlık savaşlarının uluslar-halklar arasında yaratmış olduğu karşılıklı düşmanlık burada da kendini göstermiştir. Bu bağlamda, Türkler için Yunanlılar birlikte yaşadıkları halklara ve devlete "ihanet" etmiştir. Yunanlılar için ise, bu savaşım 400 yıl süren bir esaretten, yabancı egemenliğinden kurtuluş, sömürüye başkaldırıdır.
Oysa gerçekte, uluslaşma sürecine girerken Osmanlı Devleti'nin heterojen toplumsal yapısının bundan etkilenmemesi düşünülemez; uluslaşma hareketinin "Millet" sistemi içerisinde dinsel kimlikleri ile değerlendirilen azınlıklar içerisinde ilk olarak Yunan kökenliler arasında yaygınlaşması ise rastlantısal olmamıştır; bu insanların ekonomik, ticari ve kültürel olduğu kadar siyasi açıdan da dönemin gelişmelerine ayak uydurabilecek olanaklara sahip olması ve sahip oldukları olanakları değerlendirerek ulus bilincini kendi toplumsal yapılarına uygulamak istemeleri, dönemin giderek zayıflamakta olan Osmanlı ekonomik, askeri ve siyasi gücü karşısında ulus temeline dayanan bir bağımsız devlet kurma çabasına dönüşmüştür. Elbette ki bu dönüşüm içerisinde kendini Yunanlı olarak gören kişilerin bütünüyle ulus kavramına dayanarak hareket ettiklerini söylemek güçtür; nitekim, Yunan ulusunu birleştirici unsur olarak Ortodoks dinsel öğesi büyük rol oynamıştır.
Bu çerçeve içerisinde, Yunan bağımsızlık savaşımı sırasında din ve etnik kavramlar birbirini destekleyen kavramlar olarak aynı amaca ulaşmak için kullanılmışlardır. Aynı gelişimi Türk Kurtuluş Savaşı sırasında da görmek mümkündür; ulusal bağımsızlığı elde edebilmek için girişilen yoğun savaşım içerisinde halkın yabancısı olduğu ulus kavramına gönülden destek vermesi beklenmediğinden, kimi durumlarda savaşın asıl amacının düşman işgali altında olan İslam topraklarının ve Halife/Sultan'ın kurtarılması olduğu dile getirilerek halk desteği sağlanabilmiştir.
Günümüz Türk - Yunan ilişkilerinde yaşanan gerginlik çerçevesinde ele alındığında hem dinsel hem de ulusal açıdan karşılıklı bir çatışmanın izlerinin hala sürmekte olduğunu söyleyebiliriz. Yunan bağımsızlık savaşımının etnik/dinsel niteliği, süreç içerisindeki mücadele yöntem ve olanakları dikkate alındığında, kendi karşıtı olarak niteleyebileceğimiz Türk ulusçuluğunun gündeme gelmesine neden olmuştur. Dolayısıyla, bir anlamda Yunan ulusçuluğu Türk ulusçuluğunun birleştirici öğesi ve destekçisi olmuştur.
Bu nedenle, günümüzde, özellikle azınlıklar konusunda yaşanan gerginlikler ve uygulamalar Türk - Yunan ulusçu/dinsel yapılaşması çerçevesinde değerlendirilmelidir. Her iki ülkede yaşayan ve hakları, statüleri antlaşmalarla garanti altına alınmış bulunan azınlıkların etnik bir azınlık olduklarının tartışılmakta oluşu, hala katı bir ulusçu yaklaşımın sürmekte olduğunu göstermektedir. Azınlıkların "Türk" kimliğinin tanınmaması, bir isimlendirme sorunu, etnik bilincin tanınmaması sorunu olmaktan öte, günlük yaşamda azınlıklara ilişkin politikaların uygulanması sırasında ayrımcı ve kuşkulu bir yaklaşımın sergilenmesi açısından sorunlar yaratmaktadır.
Bu durum aynı zamanda azınlıkların bulundukları ülkede sahip oldukları "yurttaş" kimliği"ne ulaşıp ulaşamadıkları ve toplumla uyum sağlayabilmiş olmaları ile de ilgilidir. "Türkiye ve Yunanistan'da yaşamlarını sürdüren etnik azınlıkların 'etnik' yanlarının görmezlikten gelinmesinin önemi ve sonuçları çok büyüktür. Bu yol seçildiğinde artık bu azınlıkların kendi uluslarıyla olan yakınlığı kuşkuyla ve hoşnutsuzlukla karşılanmaktadır. Normal bir ilişki ve duygu anormal bir ilişki sayılmaktadır. 'Anavatanla' olan ilişkilere iyi gözle bakılmamakta, komşu ülkede yaşayan kendi uluslarının başarılarıyla sevinmelerine kızılmakta ve giderek bu azınlıklara 'beşinci kol' gözüyle bakılmaktadır. Azınlığın komşu ulusla olan yakınlığı anlaşılmaz bir davranış sayılmakta ve engellenmeye çalışılmaktadır. Zorlamalar karşı tepkileri doğurmakta, ilişkileri daha da kötüleştirmektedir. Sonunda azınlıkların sempatileri ve psikolojileri 'vatan ihanetinin' kanıtı sayılmaktadır." [211]
Türkiye ve Yunanistan arasındaki tarihsel bağların günümüz ilişkilerine olumsuz yönleriyle yansımış olması, gerçekte, her iki ülkede de yaşanan bir demokratikleşme ve ekonomik gelişme düzeyi sorunudur. Bu bakımdan ele alındığında, yaşanan ortak tarihin ilişkilerde yaratmış olduğu ayrımcı etkileşim benzerlerinde olduğu gibi bu iki ülkenin de sosyo-ekonomik sistemini sanayileşme çerçevesine oturttukları zaman çözülmüş olacaktır. Demokratikleşme ve sanayileşme sürecinin başarıya ulaşması, toplumların değer yargılarını çağa ayak uydurmasında yeni seçenekler yaratabilecek niteliktedir.
Türkiye ve Yunanistan arasındaki uyuşmazlıkların giderilmesi için gereken çabaların başarı şansını önemli oranda etkileyen faktör bunların taraf ülke halklarınca ne ölçüde kabul gördüğüdür. Türk - Yunan ilişkilerinin dostluk ve işbirliğine dayalı olarak sürdürülmesine ilişkin olarak Lozan Barış Antlaşması ile gerçekleştirilen yapılaşma, büyük ölçüde iki ülke liderleri arasında oluşturulan yakınlaşma ile sınırlı kalmıştır. Nitekim, büyük ölçüde dışsal faktörlerin etkisiyle sağlanmış olan yakınlaşma iki ülke arasındaki sorunları tam olarak çözümleyememiştir. Bu bağlamda Türk - Yunan ilişkilerinin sıfır toplamlı bir ilişki düzeneği olarak sürdürülmesi, yani taraflardan bir kazanırken diğerinin kaybetmesi durumunda taraflar arasında önyargıların değişmesi beklenemez. [212] Çatışmacı bir ilişki düzeneğinde siyasi kadroların benimsemiş oldukları dostluk, barış ve işbirliğine dayalı ilişki kurulması yönündeki düşünceler ancak her iki tarafça geniş kitlelere benimsetildiğinde başarılı olabilmektedir. Lozan Barış Antlaşması sonrasında iki ülke arasında kurulan yakınlaşmanın her iki ülke yöneticilerine hakim olan bu anlayışla sağlanmış olduğu söylenebilir.
Nitekim, Başbakan İsmet İnönü'nün 13 Eylül 1928'de Malatya'da yapmış olduğu bir konuşmada ilişkiler şu şekilde değerlendirilmiştir;
"Yunanistan'la sorunlarımıza değineceğim, öncelikle söylemeliyim ki, iki ülke arasında sürekli sorun oluşturacak esaslı ve siyasi içerikte bir konu yoktur. Sürüncemede kalmış sorunlar geçen antlaşmalarla göz önünde bulundurulan ve genellikle şahısların çıkarlarına ilişkin hukuki konulardır. Gerçekte vatandaşların çıkarlarına ilişkin hukuki konuların sonunda antlaşmalarla ve hukuki olarak çözümlenmesi zorunluluğunu önemsiz görmek mümkün değildir. Fakat hukuki konuların taraflarda iyi niyet var oldukça sonunda çözümlenmesi gerekir. Biz bu iyi niyete ciddi bir şekilde sahibiz. Bay Venizelos'un son zamanlarda çeşitli söylevlerinden kendisinin ciddi bir arzu ilesürüncemede kalmış konuları çözümlemek istediği kanısını ediniyoruz. Ankara'dan hemen buraya hareket etmek üzereyken aldığım dostane mektubu ile de güvenim daha fazla güçlenmiştir. Bu arzular bizde samimi karşılık bulacaklardır. Aradaki konuları sürüncemede bırakmayarak pratik ve radikal bir surette çözerek yakınlık ve siyaset havasını aksaklıklardan kurtarmak, aksine istikrarlı bir güvene sahip bir hale getirmek benim de gerçekten arzumdur." [213]
Diğer bir açıdan ise, uzun süre hem Yunanistan'ın hem de Türkiye'nin demokratikleşme sürecine koşut olarak ülkesel bütün üzerinde geçerli olacak etnik/dinsel kimliği benimsetmenin sıkıntılarını yaşamış olmaları da dolaylı olarak ülkelerin dış politika kararlarını oluşturma sürecini etkilemiştir. Hala bazı yönleriyle sürmekte olduğunu söyleyebileceğimiz bu uygulamaya göre, hem Yunanistan hem de Türkiye, ulusal bağımsızlıklarını birbirlerine karşı vermiş oldukları savaşlar sonucunda elde ettiklerinden, diğer tarafı egemenliklerinin olası düşmanı olarak görmüş ve bu durumu, daha henüz ulusal egemenliğin tam olarak yerleşip benimsenmemiş olduğu bir yapılaşma içerisinde devlet eliyle halka benimsetmeye çalışmışlardır. Bu durum ise, ikili bir politikanın sürdürülmesini gerektirmiştir; içeride diğer tarafın düşman olduğu bilincini yerleştirmeye çalışan ve bunu sürekli olarak anımsatan yıl dönümü ve bayramlar, okullarda yine bu bilinci aşılayan eğitim yöntemleri; dışarıda ise, ülkesel bütünün stratejik çıkarları açısından liderler arası dayanışma ve işbirliği girişimleri. Ancak, ulusal devlet yaratma endişesiyle hareket eden liderler, doğrudan Yunanistan veya Türkiye'yi hedefleyen bir propaganda savaşı içerisine girmemiş; uygulamada bu anlayış, kendisinden başka diğer ulusları çıkarları açısından düşman olarak gören bir yaklaşımın yerleşmesine neden olmuştur. Vamık'a göre,
"Ne Türkler, ne de Yunanlılar eski kayıplarının yasını yeterince yaşamamışlar, önceki travmaları halledememişler ve de her iki grup da diğer grupla ilgili olumsuz imgelerini modifiye edememiştir. Yunanlılar Türkokrasi'yi -Osmanlı egemenliğindeki Yunan yaşam koşullarını ortak algılama biçimleri- bugünkü kimliklerinin belirleyicisi yapmışlardır. Bu, hem zulüm, hem de hak kazanma duyarlığını artırır. Bugünkü Türklerle gerçek bir arkadaşlık kurma girişimleri bu durumu tehdit etmekte ve endişeye neden olmaktadır. Megali İdea'da dile getirilen hak kazanma duyarlığı sürdürülmelidir.Türk Bağımsızlık Savaşında Yunanlıların yenilmesinden sonra Türkler, Yunanlıların Megali İdea'ya bağlılığını retorik ve kesinlikle tehlikesiz olarak algılamışlardır. Bu algılama Yunanlıların Kıbrıs adasını anayurtları ile birleştirme girişimleri sonucunda kesinlikle değişmişti. Yunanlıların Ege Denizini Yunan gölüne çevirerek denizlerini genişletme isteği, daha fazla telaşa neden olmuştu. Yunanlıların kendi kaybettikleri toprakları geri istemeleri Misak-ı Milli ile Türklere getirilen sınırlandırmaların yıkılması sonucunda cevaplandırıldı. Böylece her iki taraf da birbirini, kendi topraklarını genişletme isteğinde görecekti". [214]
Böylesi bir tarih bilinciyle yetişen insanlar, Türkiye ve Yunanistan arasındaki sorunların nitelikleri ne olursa olsun karşı tarafa sürekli bir kuşku ile baktıklarından sorunların niteliklerini tam olarak değerlendirememekte ve önyargılarla, bağnaz bir ulusçulukla tek taraflı bir çözüm yoluna ulaşmaya çalışmakta, dolayısıyla, ulusçuluk anlayışı yeniden sahneye çıkmaktadır.
Karar alma sürecini etkilemesi bakımından ise, ulusal karar alma birimlerinin edinmiş oldukları tarih bilinci ve siyasal kültürün yanı sıra, toplumsal değer yargılarını özümseme dereceleri, kişiye ve zamana bağlı olarak değişen şekil ve oranda, dış politika kararlarının alınmasında etkili olabilmektedir. Bu durum ise, aralarında sorunların bulunduğu ve çözümsüzlüğün sürdüğü bir ilişkiler düzeninde, Türkiye ve Yunanistan'ın hemen her davranışının dikkatle incelenmesini gerektirdiği gibi, tarafların tarihsel olayların etkisinde kalarak önyargılarla hareket etmekten kaçınmaya yöneltmektedir.
204- Yunanistan'ın Anadolu üzerindeki beklentilerinin tartışıldığı 1915 yılında Başbakan Venizelos ve Albay Metaksas arasında geçen görüşmelerde Metaksas'ın dile getirmiş olduğu görüşlerle 1922'de Yunanlıların Anadolu'da uğrayacağı hezimeti çok önceden görmüş olduğunu göstermektedir. Bu konuda bkz; Alexander Anastasius Pallis, Yunanlıların Anadolu Macerası (1915-1922), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. 1995, ss.31-32,
205- Bu konuda bkz; M. Kemal Atatürk, Söylev Cilt. I-II, (B. Hazırlayan) Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, İst. Çağdaş Yay. 1987.
206- Türk - Yunan ilişkilerinin psikolojik boyutunu tarihsel verilere dayandırarak irdelemek gerektiğine ilişkin olarak bkz; Volkan Vamık, Kanbağı Etnik Gururdan Etnik Teröre, İstanbul: bağlam Yayınları, 1999, s.140-161.
207- Yunanistan'ın Anadolu'yu işgali ile Türk halkına yönelik kıyım politikalarının ayrıntılı bir açıklaması için bkz; Mustafa Turan, Yunan Mezalimi (İzmir, Aydın, Manisa, Denizli-1919-1923), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 1999.
208- Bu konuda bkz; Stefanos Yerasimos, Milliyetler ve Sınırlar, İletişim Yayınları, İstanbul:1999 ss.351-425. ; M. K. Atatürk, Nutuk (1919-1927), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara: 1998, ss. 423-426.
209- Pallis, Yunanistan'ın Anadolu'ya saldırması ve yenilgiyle karşılaşmasının sonuçlarını değerlendirirken şu sonuca dikkatleri çekmektedir; "...1922 Anadolu hezimeti; Yunan milleti için, 1453'te İstanbul'un zaptı ve Bizans İmparatorluğu'nun çöküşünden daha büyük felaketler getiren bir olay olmuştur. 1453 Tür zaferi, Rumları tarihin başlangıcından beri oturup yerleştikleri Avrupa ve Asya kesimlerinden söküp atmamıştı. Müslüman fatihler, Rumların 19. Yüzyılda Avrupa'da milliyetçilik şuurunun yeniden uyanışından sonra kısmen bu boyunduruktan kurtulup bağımsızlıklarına kavuşana kadar, bu bölgelerde bir 'teba' olarak yaşamalarına izin vermişlerdi. (...) Rumlar, asırlardır Anadolu'da ve Doğu Trakya'da yerleştikleri yerlerden sökülüp, bir daha geri gelmemek üzere Ege'nin öteki yanına atılmışlardı.
Şayet 1919-20 Venizelos siyaseti başarıya ulaşacak olsaydı, Yunanistan; Rum, Türk, Slav, Arnavut, Ermeni ve Levanten'lerden oluşan melez bir nüfusla , bir nevi Neo-Bizans İmparatorluğu haline gelecekti. Bereket versin bu siyaset başarısızlıkla sonuçlandı ve Türkiye ve diğer komşu memleketlerdeki Rumlar'ın anayurda akışı ve buna mukabil Yunanistan'daki Türk ve Bulgar'ların kendi memleketlerine gidişi sayesinde homojen bir Helen Devleti'nin doğuşu mümkün oldu. Öyle ki, geçmiş tarihinde Yunanistan, hiçbir zaman bu derece homojen ve sadece Rumlar'dan ibaret olmamıştı." A. A. Pallis, Yunanlıların Anadolu Macerası ..., ss. 96-97.
210- Juster'e göre; "Lozan Antlaşması'nın imzalanmasından hemen sonra Patrikhane hem Türk Kurtuluş Savaşı sırasındaki tavrı nedeniyle Rumların ihanetini, hem Türkiye'de kalan Rumları, hem de uluslararası boyutları Türkiye'nin çıkarlarına zarar verebilecek bir kurumu temsil eder hale geldi." Alain Juster, "İstanbul Ortodoks Rum Patrikhanesi Yunanistan ve Türkiye," Türk-Yunan Uyuşmazlığı, Der. Semih Vaner, İstanbul: Metis Yayınları, 1989, s. 54.
211- Herkül Millas, Tencere Dibin Kara, İst. Amaç Yay. 1989, ss. 135-136.
212- Bu konuda bkz, İ. Tekeli, "Tarih Yazıcılığı ve Öteki Kavramı ...", ss.4-5,
213- Tarafımızdan sadeleştirilmiştir. Vurgular bize ait; Mehmet Gönlübol ve Cem Sar, Atatürk ve Türkiye'nin Dış Politikası, Tıpkı Basım, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara: 1997, s.62.
214- V. Vamık, Kanbağı..., ss.160-161.
